Đó cũng là một lý do mà các hệ thống dựa trên đám mây, vốn có chi phí chỉ bằng một phần so với duy trì máy chủ vật lý, dần thu hút được sự chú ý. Dù vậy, theo Katsunori Tanaka, nhà sáng lập công ty đầu tư Ariake, tốc độ thay đổi vẫn còn chậm chạp. Cựu chuyên gia ngân hàng của Goldman Sachs thừa nhận một số nhà đầu tư vẫn còn nghi ngờ về khả năng thay đổi của các doanh nghiệp Nhật Bản, song ông tranh luận rằng sự thay đổi sẽ diễn ra nhanh hơn một khi đạt điểm bùng nổ. Các ngân hàng thường có tâm lý “chạy theo đám đông”.

Vì sao ngân hàng Nhật Bản “lười” thay đổi?

Cổ phiếu ngân hàng không được công chúng yêu thích. Định giá của chúng trồi sụt từ năm 2016, sau khi Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) quyết định lãi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm xuống 0 và trái phiếu ngắn hạn xuống 0,1%. Ngày nay, tỉ lệ P/B – tỷ lệ dùng để so sánh giá của một cổ phiếu với giá trị sổ sách của cổ phiếu đó – loanh quanh mức 0,3, cho thấy nhà đầu tư không mấy kỳ vọng vào khả năng sinh lời của các nhà băng.

Dù vậy, hoàn cảnh không phải thứ duy nhất khiến ngân hàng Nhật Bản đi lùi. Họ chậm chân hơn các đồng nghiệp châu Á trong ứng dụng công nghệ mới như fintech hay đám mây. Chi phí cho công nghệ thông tin của họ dự kiến giảm 2,7% xuống còn 2,2 tỷ USD năm nay, theo IDC, đánh dấu năm thứ ba liên tiếp sụt giảm. Trong khi đó, tổng chi phí của khu vực châu Á – Thái Bình Dương tăng 7,1% lên 30 tỷ USD.

Theo ông Ichimura, một phần nguyên nhân của sự chậm tiến này là thái độ “chưa hỏng, không cần sửa”.

Dù chi phí bảo trì các máy chủ vật lý khá tốn kém, ngân hàng xem chúng là thiết yếu xét tới khối lượng giao dịch khổng lồ cần xử lý. Các giao dịch này rất đa dạng, từ đơn giản như ghi lại việc rút tiền, chuyển tiền cho tới phức tạp như thanh toán lãi suất, trả nợ trước hạn, cho vay mới và chuyển tiền xuyên biên giới. Ông Ichimura nhận xét, các ngân hàng Nhật Bản chậm chuyển đổi là vì hệ thống hiện tại vẫn ổn.

Họ cũng không chịu áp lực phải hành động theo yêu cầu của cổ đông nhờ vào quy định địa phương. Đạo luật Ngân hàng yêu cầu một nhà đầu tư phải xin chấp thuận của Cơ quan dịch vụ tài chính (FSA) để mua 20% cổ phần trở lên của một ngân hàng. Tuy vậy, tình hình thay đổi từ năm 2019 khi FSA cho phép công ty môi giới SBI nắm 21% cổ phần Shimane Bank. SBI sau đó đầu tư vào 8 ngân hàng khác, với cổ phần từ 1% đến 34%. Một trong các sáng kiến của họ là phát triển hệ thống ngân hàng lõi dựa trên đám mây để các ngân hàng có thể tích hợp.

Buộc phải thích ứng

Chính phủ và BOJ đang khuyến khích hợp nhất. Sự nổi lên của các nhà đầu tư như SBI và Ariake cũng như quy định siết chặt tiêu chuẩn niêm yết của Sàn chứng khoán Tokyo đã gia tăng áp lực cải thiện tài chính của các ngân hàng. ROE (tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu) dưới mức 4%, so với mức khoảng 10% trước khi BOJ ban hành chính sách lãi suất tháng 1/2016.

IDC dự đoán chi tiêu cho công nghệ thông tin của ngân hàng Nhật Bản sẽ bật tăng 1,7% vào năm 2023. Sự có mặt của nhiều giải pháp đám mây hơn cũng như trình độ công nghệ thông tin của các nhân viên ngân hàng được nâng cao, kết hợp với tình thế cấp bách sẽ giúp nhà băng bắt kịp với đồng nghiệp khác tại châu Á.

Fukuoka Financial là một ví dụ. Ngân hàng này ra mắt ứng dụng Minna no Ginko, hay “ngân hàng cho mọi người”, đầu tiên của Nhật Bản vào năm 2021. Đi ngược với truyền thống, Minna Bank sử dụng dịch vụ đám mây của Google cho hệ thống thanh toán và quyết toán, cũng như nhờ cậy công ty tư vấn Accenture để phát triển hệ thống chung. NTT Data và IBM Nhật Bản từ lâu đã thống trị thị trường máy tính dành cho các ngân hàng quy mô nhỏ. Song, họ nhận ra cần phải hợp tác với các cái tên mới nếu muốn số hóa dịch vụ.

Các hãng công nghệ ngoại quốc cũng xem ngân hàng Nhật Bản là khách hàng tốt vì rủi ro tín dụng thấp, nền tảng kinh doanh bền vững, nhân lực có trình độ. Shinhan Financial là một trong số các bên đang để mắt tới cơ hội ở Nhật Bản. Shinhan đã phát triển hệ thống đám mây cho riêng mình hơn một thập kỷ và xuất khẩu sang nhiều nước, trong đó có Trung Quốc và Việt Nam. Lợi thế lớn nhất của hệ thống của họ là chi phí thấp. Một quan chức cấp cao tiết lộ công ty đang thảo luận với 2 hoặc 3 khách hàng tiềm năng.

Cho tới thời điểm này của năm 2022, cổ phiếu của các ngân hàng Nhật Bản đã tăng khoảng 5% nhờ kỳ vọng vào lãi suất cao hơn và chênh lệch cho vay được cải thiện. Ngược lại, thị trường chung lại giảm điểm tương ứng. Câu hỏi đặt ra hiện nay là liệu ngân hàng có thể duy trì được đà tăng hay không. 

Du Lam

Trước đây, việc thanh toán không dùng tiền mặt chỉ dừng lại ở việc sử dụng thẻ ATM hoặc các giao dịch trực tiếp tại ngân hàng thì hiện giờ người tiêu dùng có thể sử dụng các ứng dụng ngân hàng số trên điện thoại thông minh để quản lý tài khoản và thanh toán nhanh chóng bằng các giải pháp như xác thực sinh trắc học vân tay, nhận diện khuôn mặt. Tính năng thanh toán trên nền mã phản hồi nhanh (QR Code) trở nên phổ biến hơn vì tính thuận tiện, dễ sử dụng. 

Ông Nguyễn Bá Diệp - Đồng sáng lập Ví MoMo cho biết, doanh nghiệp đã tổ chức nhiều hoạt động ở các tỉnh thành như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Bà Rịa - Vũng Tàu nhằm thúc đẩy thói quen tiêu dùng không tiền mặt và hướng tới sự xuất hiện của những đô thị không tiền mặt đầu tiên tại Việt Nam. Ngoài việc tăng cường thanh toán không dùng tiền mặt với các dịch vụ hành chính công, bệnh viện, trường học, xăng dầu, phí cầu đường…, sắp tới, MoMo sẽ đẩy mạnh các giải pháp chuyển đổi số cho cộng đồng doanh nghiệp, tiểu thương.

Trong khi đó, số liệu từ Ngân hàng Nhà nước cho hay tính đến tháng 4/2022, giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt tăng 69,7% về số lượng, 27,5% về giá trị; giao dịch qua Internet tăng tương ứng 48,39% và 32,76%; qua điện thoại di động tăng tương ứng 97,65% và 86,68%; qua QR code tăng tương ứng 56,52% và 111,62% so với cùng kỳ năm 2021; tổng số ví điện tử đã kích hoạt tăng 10,37% so với cuối năm 2021.

Tỷ lệ người dân trưởng thành có tài khoản thanh toán đạt gần 66% với tốc độ tăng trưởng bình quân 11,44% từ năm 2015-2021; đã có khoảng 3,4 triệu tài khoản và 1,3 triệu thẻ ngân hàng được mở mới trực tuyến, từ xa qua phương thức điện tử (eKYC). Trong số 1,1 triệu khách hàng đăng ký sử dụng dịch vụ Mobile Money, có gần 660.000 là khách hàng ở nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo (chiếm hơn 60% tổng số khách hàng đăng ký và sử dụng dịch vụ).

Ngân hàng Nhà nước đã cấp Giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán cho 48 tổ chức không phải là ngân hàng, trong đó hơn 40 đơn vị cung ứng dịch vụ ví điện tử. Những con số trên chứng tỏ dư địa phát triển và đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam là rất lớn.

Nhằm hướng đến mục tiêu phát triển kinh tế số và xã hội số, để tiếp tục phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn tiếp theo, ngày 28/10/2021, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái đã ký Quyết định số 1813/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 2021-2025. 

Theo đó, Chính phủ đề ra mục tiêu đến cuối năm 2025 giá trị thanh toán không dùng tiền mặt gấp 25 lần GDP; Thanh toán không dùng tiền mặt trong thương mại điện tử đạt 50%; Tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ thanh toán của người dân; Tăng số lượng điểm chấp nhận thanh toán không dùng tiền mặt lên trên 450.000 điểm. Đồng thời, phấn đấu, tốc độ tăng trưởng bình quân về số lượng và giá trị giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đạt 20 - 25%/năm; Tỷ lệ cá nhân, tổ chức sử dụng phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt qua các kênh thanh toán điện tử đạt 40%... 

Chính phủ cũng đặt mục tiêu thanh toán không dùng tiền mặt đối với dịch vụ công. Cụ thể, từ 90-100% cơ sở giáo dục trên địa bàn đô thị chấp nhận thanh toán học phí bằng phương thức thanh toán không dùng tiền mặt; 60% các cơ sở khám, chữa bệnh trên địa bàn đô thị chấp nhận thanh toán dịch vụ y tế bằng phương thức thanh toán không dùng tiền mặt; 60% số người hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp thất nghiệp trên địa bàn đô thị được chi trả thông qua các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt...